Από τις πλέον απαιτητικές στη διαχείριση παθήσεις του εγκεφάλου είναι οι ενδοκρανιακοί όγκοι είτε είναι πρωτοπαθείς είτε μεταστατικοί. Οι πρωτοπαθείς όγκοι, δηλαδή οι όγκοι που εμφανίζονται πρωτογενώς στον κεφάλι, μπορεί να διαφέρουν σημαντικά σε βαθμό κακοήθειας. Οι καλοήθεις ή αργής ανάπτυξης όγκοι δεν παρουσιάζουν ψηλές πιθανότητες μετάστασης ή υποτροπής αλλά ενδέχεται να δημιουργούν σημαντικά νευρολογικά προβλήματα λόγο θέσης ή/και μεγέθους. Οι κακοήθεις όγκοι αντιθέτως, αναπτύσσονται γρήγορα και αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα μπορούν να διηθήσουν παρακείμενους ιστούς και να δώσουν μεταστάσεις και σε άλλα σημεία  του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι μεταστατικοί όγκοι του εγκεφάλου μπορεί να προκληθούν από πρωτοπαθής όγκους σε άλλα σημεία του κεντρικού νευρικού συστήματος ή άλλων καρκίνων όπως του πνεύμονα, του μαστού ή των εντέρων. Επίσης, δευτερογενείς όγκοι του εγκεφάλου μπορεί να προκύψουν ως παρενέργεια ακτινοβολιών που χρειάστηκαν για την αντιμετώπιση άλλων νεοπλασμάτων στο παρελθόν.

Συμπτώματα-διάγνωση

Τα συμπτώματα των όγκων του εγκεφάλου είναι αρκετά κοινά καθώς περιλαμβάνουν επίμονες κεφαλαλγίες, ναυτία, ιλίγγους, αστάθεια στη βάδιση, διαταραχές όρασης ή ομιλίας, αλλαγές στη προσωπικότητα, μουδιάσματα ή μειωμένη αισθητικότητα στα άκρα. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις οι όγκοι του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσουν μυϊκούς σπασμούς, μυϊκή αδυναμία ή επιληπτικές κρίσεις. Στη περίπτωση ατόμων αυξημένου κινδύνου για μεταστατικούς ή δευτερογενείς όγκους λόγο λήψης ακτινοβολίας στο παρελθόν η αξιολόγηση των συμπτωμάτων απαιτείται να είναι άμεση.  Σε κάθε περίπτωση, η διάγνωση ενδοκρανιακών όγκων σε πρώτη φάση γίνεται βάση συγκεκριμένων διαγνωστικών εξετάσεων που περιλαμβάνουν λήψη πλήρους ιστορικού και ενδελεχή νευρολογική εξέταση αλλά και εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις αναλόγως συμπτωμάτων. Τέτοιες εξετάσεις είναι:

• Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου με σκιαγραφικό
• Αξονική Τομογραφία εγκεφάλου
• Βυθοσκόπηση για την αξιολόγηση της οπτικής οξύτητας και της υγείας του οπτικού νεύρου
• Αγγειογραφία για τον έλεγχο της αιμάτωσης του όγκου
• Σπινθηρογράφημα για τον έλεγχο καρκινικών εστιών

Σε δεύτερη φάση απαιτείται η λήψη δείγματος του όγκου για την κατηγοριοποίηση και τη βαθμονόμηση του που είναι απαραίτητες για να σχεδιαστεί το κατάλληλο θεραπευτικό πρωτόκολλο.  Η λήψη δείγματος για βιοψία συνήθως γίνεται μη-επεμβατικά με τη χρήση ενδοσκοπίου και τη καθοδήγηση μέσω νευροπλοήγησης. Η κυτταρολογική εξέταση από εξειδικευμένο παθολογοανατόμο θα ορίσει το είδος του όγκου, το βαθμό εξέλιξης του και άλλα βιοχημικά χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για το σχεδιασμό της αντιμετώπισης του. Η ολοκληρωμένη διάγνωση συνήθως περιλαμβάνει και λήψη δείγματος εγκεφαλονωτιαίου υγρού με οσφυονωτιαία παρακέντηση για να ελεγχθεί η ύπαρξη ελευθέρων καρκινικών κυττάρων στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, εκτός από το είδος του όγκου θα καθορίσουν και τον βαθμό του ο οποίος αν είναι χαμηλός (1,2) θεωρείται ότι αποτελεί όγκο βραδείας ανάπτυξης και χαμηλής κακοήθειας ενώ ένας όγκος υψηλότερου βαθμού (3,4) θεωρείται ταχείας εξέλιξης, υψηλής κακοήθειας και υψηλού κινδύνου για μετάσταση.

Σύμφωνα με τη κατάταξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οι ενδοκρανιακοί όγκοι ταξινομούνται σε:

• Γλοιώματα, γλοιονευρωνικοί όγκοι και νευρωνικοί όγκοι
• Όγκοι του χοριοειδούς πλέγματος
• Εμβρυονικοί όγκοι
• Όγκοι της επίφυσης
• Όγκοι των κρανιακών και νωτιαίων νεύρων
• Μηνιγγιώματα
• Μεσεγχυματικοί μη-μηνιγγοθηλιακοί όγκοι
• Μελανοκυταρικοί όγκοι
• Αιματολυμφοειδικοί όγκοι
• Όγκοι γερμινικών (βλαστικών) κυττάρων
• Όγκοι του εφιππίου
• Μεταστατικοί όγκοι

Θεραπεία-αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση ενός πρωτοπαθούς ενδοκρανιακού όγκου σχεδιάζεται βάση του είδους, του βαθμού και του μεγέθους του όγκου, της ύπαρξης καρκινικών κυττάρων στο ΕΝΥ ενώ συνυπολογίζονται και παράγοντες όπως η ηλικία και η συνολική κλινική κατάσταση του ασθενούς.  Ο σχεδιασμός της αντιμετώπισης ενός όγκου απαιτεί τη συντονισμένη συνεργασία διεπιστημονικής ομάδας εξειδικευμένων ιατρών συμπεριλαμβανομένου του νευροχειρουργού που θα αναλάβει τη χειρουργική αφαίρεση του όγκου. Εάν πρόκειται για κακοήθη όγκο, η χειρουργική αφαίρεση συνήθως συνδυάζεται με σχήματα ακτινοβολιών ή και χημειοθεραπειών/ανοσοθεραπειών που καθορίζονται από εξειδικευμένο ογκολόγο και ακτινοθεραπευτή. Αναλόγως της περίπτωσης κάθε ασθενούς, η διεπιστημονική ομάδα θα αποφασίσει την επεμβατικότητα της χειρουργικής αφαίρεσης του όγκου και την επιθετικότητα των αντικαρκινικών θεραπειών. Έτσι, ένα όγκος υψηλού κινδύνου που είναι απειλητικός για τη ζωή απαιτεί ολοκληρωτική αφαίρεση ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται ένα εκτεταμένο χειρουργείο με αυξημένο κίνδυνο παρενεργειών αλλά και επιθετικότερη μετεγχειρητική θεραπεία καθώς και μακροχρόνια συστηματική παρακολούθηση. Σε κάθε περίπτωση, η αντιμετώπιση ενός ενδοκρανιακού όγκου μπορεί να αποτελέσει επίπονη, αγχογενή και χρονοβόρα διαδικασία που ενδέχεται να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργικότητα και τη ποιότητα ζωής του ασθενούς. Συνεπώς ο ασθενής χρειάζεται όχι μόνο άριστες υπηρεσίες υγείας αλλά και συστηματική ψυχοκοινωνική υποστήριξη για να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει κατά τη διάρκεια της θεραπείας του.